Op 1 augustus 1674, vandaag precies 350 jaar geleden, werd Nederland getroffen door een zware storm die bekendstaat als het "Schrickelik Tempeest". De Utrechtse Domkerk raakte zwaar beschadigd toen een valwind het middenschip in puin legde. Deze gebeurtenis is door meteorologen en historici grondig onderzocht om de weersomstandigheden van die noodlottige dag te reconstrueren.

Tien jaar geleden startten KNMI-onderzoekers Gerard van der Schrier en Rob Groenland een uitgebreid onderzoek in de gemeentearchieven. Zij verzamelden waardevolle gegevens die hen hielpen om met de huidige kennis van onweersbuien de weersomstandigheden van 1 augustus 1674 te analyseren.

Historische kranten uit 1674 leverden cruciale informatie over de timing van de storm, waardoor een heranalyse mogelijk werd. De archieven bevatten ook tekeningen van Saftleven en rijmdichten van Koch, die een soort ooggetuigenverslag bieden. Deze heranalyses zijn belangrijk om extreem weer in de context van de geschiedenis te plaatsen.

De Storm van 1 augustus 1674

Op 1 augustus was het een benauwde zomerdag. Een omvangrijk en actief buiengebied trok met ongeveer tachtig kilometer per uur van zuidwest naar noordoost over Nederland. Dit wijst op sterke winden op grote hoogte. Onder zulke omstandigheden, met warm en vochtig weer en grote temperatuurverschillen, kunnen zeer zware buien ontstaan.

Bekijk een bijzondere video met een reconstructie.

Schade door valwinden

Utrecht werd het zwaarst getroffen door hagel en windstoten. Observaties suggereren dat op 1 augustus 1674 uitzonderlijk zware onweersbuien gepaard gingen met valwinden. Aan de randen van deze valwinden ontstonden vermoedelijk wervelingen, zogenaamde gustnado’s. In tegenstelling tot een windhoos hebben gustnado’s geen contact met de wolk, maar veroorzaken ze wel lokale windversnellingen. Deze wervelingen duren vaak slechts enkele minuten en reiken een paar meter hoog. De gustnado’s tijdens de zomerstorm van 1674 waren waarschijnlijk sterker dan die bij recente valwinden.

Uniek natuurfenomeen

De hoge spits van de Jacobitoren en de carillonklokkentoren stortten in tijdens de storm. De verwoesting van de Dom door een dergelijke sterke valwind is uiterst zeldzaam. Gezien de grootte van de hagelstenen die tijdens deze storm vielen, lijkt het erop dat zo'n storm slechts eens in de 1000 tot 10.000 jaar voorkomt.

Recente voorbeelden

Recente valwinden, zoals die op 18 juni 2021 bij Leersum en op 14 juli 2010 bij een camping in Vethuizen, laten zien dat dergelijke fenomenen nog steeds voorkomen. Echter, de intensiteit van de storm in 1674 was uitzonderlijk, waardoor deze in de geschiedenis blijft staan als een unieke gebeurtenis.