Ilulissat Icefjord in Groenland wordt wel gezien als hét symbool van de wereldwijde opwarming van het klimaat. Zo loopt hier de Sermeq Kujalleq, één van de snelst smeltende gletsjers wereldwijd. Het fjord en zijn ijsbergen zijn een walhalla voor klimaatwetenschappers. Pieter Bliek, journalist, bezocht deze bijzondere omgeving.
- Tekst: Pieter Bliek & Jan Visser
- Foto's: Pieter Bliek
Titanic
Volgens een Groenlandse legende komt uit het Ilulissat Icefjord de gigantische ijsberg die de Titanic tot zinken heeft gebracht. Statistisch gezien is de kans dat dit waar is tien procent, daar dit ijsfjord jaarlijks tien procent van Groenlands ijsbergen produceert. Daarbij zijn de ijsbergen die hier de open zee opdrijven honderden meters groot en hiermee één van de grootste van heel Groenland.In 2012 filmde een cameraploeg per toeval de grootste ijsafkalving van de Sermeq Kujalleq. (Zie video op Youtube) In slechts 75 minuten tijd brak er een stuk ijs af in grootte vergelijkbaar met de gehele zuidelijke punt van Manhattan in New York. De ijsbrokken die afkalfden waren qua formaat vergelijkbaar met de hoogste flatgebouwen. Volgens wetenschappers is de accelererende ijsafkalving het onmiskenbare gevolg van de toenemende wereldwijde opwarming. Het Ilulissat Icefjord met de Sermeq Kujalleq is hiervan het symbool. Een paar statistieken op rij: van 1902 tot 2001 trok de gletsjertong zich 8 mijl terug, maar van 2001 tot 2010 trok het ijs zich met maar liefst 9 mijl terug. In de afgelopen tien jaar slonk de Sermeq Kujalleq dus sneller dan in de voorgaande honderd jaar.
Vanaf het vliegveldje van Ilulissat is het gedurende het zomerseizoen mogelijk een spectaculaire rondvlucht met Airzafari boven de afkalvende Sermeq Kujalleq te maken. Met zes personen inclusief de piloot vlieg je in amper een kwartier tijd op een hoogte van achthonderd meter naar de afbrokkelende gletsjerrand. Daar aangekomen laat de Deense piloot Anders Moesby het vliegtuigje zakken naar een veilige hoogte van zo’n tweehonderd meter en cirkelt dan een paar maal rond, zodat zijn passagiers de afkalvende gletsjerrand van dichtbij goed kunnen zien. ‘Has everyone enought photos?’, vraagt de piloot. Eén van de passagiers zegt: ‘The memorycard of my digital camera is completely full with melting ice’ ‘Okay, so everyone is happy. Let’s fly back to Ilulissat’. De vlucht gaat retour over het imposante Ilulissat Icefjord dat rijkelijk gevuld is met gigantische ijsbergen die in polonaise naar open zee drijven.(Airzafari biedt naast rondvluchten boven de Sermeq Kujalleq-gletjer in Noordwest-Groenland ook andere spectaculaire rondvluchten aan, zoals de wildlife muskusos sightseeingtour in Kangerlussaq West-Groenland en rondvluchten boven de ijskap en de smeltende gletsjertongen in Kulusuk en Tasiilaq in het Zuidoosten van Groenland. Voor uitgebreide info: www.airzafari.com)
Krakend ijs
Op tachtig kilometer varen ligt ten noorden van Ilulissat Icefjord het kleine broertje van de Sermeq Kujalleq, de Eqip Sermia. Deze gletsjertong is ruim drie kilometer breed en driehonderd meter hoog. Net als zijn grote broer trekt ook deze gletsjertong zich als gevolg van de opwarming gestaag terug. De kapitein benadert de afkalvende gletsjerrand tot op een veilige duizend meter afstand.Het blauwige ijs van de gletsjerrand kraakt hoorbaar en continu klinkt het gerommel alsof er een zwaar onweer in de verte nadert. De gids legt uit dat de harde knallen samengeperste luchtbellen zijn die uit het ijs ontsnappen. Soms ontsnapt er een hele serie luchtbellen achter elkaar, waardoor het geluid klinkt alsof er een artilleriebeschieting plaatsvindt. De reden dat het ontsnappende lucht zo’n kabaal maakt, is omdat het onder twintig bar is samengeperst.
Plotseling klinkt het gebulder van een gigantisch stuk afbrokkelend ijs dat zich met donderend geraas in zee stort en het water tientallen meters doet opspatten. ‘Whooooh!’, brullen de toeristen op het dek in koor. Dertig seconden later nadert dreigend een minitsunami, die de boot hevig doet deinen.
Klimaatonderzoek
Honderd kilometer verderop aan de overkant van Disko Baai ligt Disko Eiland. Vanuit het idyllische vissershaventje van Ilulissat doet de ferry van Disko Line er vier uur over om het kleine plaatsje Qeqertarsuaq op Disko Eiland te bereiken. Behendig manoeuvreert de kapitein zijn boot al slalommend om de gigantische ijsbergen heen die hem trachten de weg te versperren, richting het grootste eiland van West-Groenland.Naast visserij en een bescheiden toeristenindustrie (hier is het mogelijk om ’s zomers op de lyngmark – gletsjer te hondensleeën) , wordt hier al ruim honderd jaar aan klimaatonderzoek gedaan. Even buiten Qeqertarsuaq bevindt zich het door de Denen in 1906 opgezette Artic Station (Arktisk Station). Dit onderzoeksstation is het gehele jaar permanent bemand met wetenschappers vanuit de gehele wereld.
De 31-jarige Nederlander Daan Blok is één van de uitverkorenen. Voor zijn postdoctoraal doet hij namens de faculteit geografie van het Centrum van Permafrost van de Universiteit van Kopenhagen met het experiment ‘simulatieve klimaatverandering’ veldonderzoek naar de effecten van de warmere winters en zomers op de Arctische vegetatie.
Sneeuwhekken
Daan legt uit dat het International Panel of Climate Change (IPCC) van de Verenigde Naties heeft voorspeld dat een opwarming van de poolstreken waarschijnlijk gepaard gaat met meer winterse neerslag in de vorm van sneeuw. Om dit effect te simuleren zijn er op de veldsite nabij het onderzoeksstation meerdere ‘sneeuwhekken’ geplaatst. ‘Deze vijftien meter brede en anderhalf meter hoge hekken nemen de gure poolwind de wind uit de zeilen, waardoor de sneeuw achter de hekken zich ophoopt’, vertelt Daan.Wanneer de sneeuw eind juni eindelijk is gesmolten, worden er allerlei metingen verricht en monsters genomen. Om de effecten van warmere zomers te simuleren, zijn er op de testsite kleine plastic broeikasjes over de vegetatie geplaatst. Overal in het afgebakende onderzoeksveld steekt meetapparatuur uit de grond. Daans hypothese is dat de winteropwarming met een dikkere sneeuwlaag leidt tot meer plantengroei doordat de bodem wordt geïsoleerd door de sneeuw, die als een warme deken afkoeling van de bodem gedurende de winter voorkomt. De Arctische vegetatie wordt hierdoor waarschijnlijk hoger en kan op zijn beurt klimaatopwarming in de hand werken via een hogere absorptie van zonlicht, waardoor een positieve terugkoppeling ontstaat. ‘Eind dit jaar hoop ik de eerste resultaten van mijn huidige veldonderzoek te presenteren in wetenschappelijke vakbladen.’
Sneller verloop
De reden dat wetenschappers veelvuldig onderzoek doen in de poolstreken naar klimaatverandering, is dat de opwarming in deze gebieden sneller verloopt dan elders op aarde. ‘Hierdoor kun je ook sneller de effecten in kaart brengen en voorspellen wat de gevolgen voor de rest van de wereld zullen zijn’, verklaart Daan. De oorzaak van de snellere opwarming in Arctische gebieden heeft ermee te maken dat door het vlugger smelten van de ijskappen het zonlicht minder wordt gereflecteerd, waardoor de temperaturen hier sneller stijgen. Als gevolg van de versnelde opwarming brokkelt er meer ijs af van de Groenlandse ijskap. Hierdoor dobberen er meerdere en grotere ijsbergen in de zee rondom Groenland, die ook verder dan voorheen naar het zuiden afdrijven. Vermoedelijk is zodoende een paar jaar geleden voor het eerst een ijsbeer op IJsland terechtgekomen. Het International Panel of Climate Change verwacht dat door de voorschrijdende globale opwarming nog veel meer ijs zal smelten, en dat de zeespiegel de komende honderd jaar met ten minste één meter zal stijgen. Mogelijk zullen de koude- en warme golfstromen hierdoor veranderen, met dramatische gevolgen voor het klimaat en de ijskappen.Zonnende Inuit's
Vorig jaar beleefde Groenland de warmste zomer uit de meteorologische geschiedenis. In het Zuid- Groenlandse Narsarsuaq bereikte de temperatuur in mei al het record van 24,8 graden Celsius, en aan de kustplaatsen in de fjorden werden in de lente geregeld temperaturen boven twintig graden geregistreerd. Nog nooit eerder in het voorjaar werd het hier zo warm. Drie maanden achtereen scheen de zon onophoudelijk en sneuvelde het ene na het andere warmterecord. Daarbij was het ook langdurig veel te droog. In het Zuid- Groenlandse Igaliku maakte de plaatselijke Inuit-bevolking dankbaar gebruik van dit uitbundige zomerweer door massaal uit de kleren te gaan om de zon te aanbidden. De Groenlandse ijskap beleefde hierbij een opmerkelijk warm smeltseizoen. Zelfs boven op de ruim drieduizend meter hoge ijskap, die Groenland voor 85 procent bedekt, kwam de temperatuur in juli dagen achtereen boven het vriespunt uit. Uit satellietdata bleek dat op 12 juli maar liefst 97 procent van de toplaag van de ijskap smeltverschijnselen vertoonde. Een combinatie van smeltende sneeuw en afvoer van gesmolten gletsjerijs leidde op 11 juli in het dorpje Kangerlussuaq tot een kolkende watermassa. Op het hoogtepunt denderde een hoeveelheid water van 3.5 miljoen liter water per seconde door het dorp.Reiswijzer
Vanaf Schiphol vlieg je met Icelandair naar IJsland. En via Reykjavik met Air Iceland rechtstreeks naar Ilulissat. De rondvlucht over de gletsjer Sermeq Kujalleq en Ilulissat Icefjord is te boeken bij Air Zafari. De boottocht naar de afkalvende gletsjer Eqip Sermia is te boeken bij World of Greenland.Dit artikel verscheen eerder in Het Weer Magazine 5 van 2013. Bestel dit nummer hier na.
