“Fijn hè, global warming,” zeggen mensen in Nederland op een lekker warme dag. Tien jaar na de apocalyptische boodschap van An Inconvenient Truth (Al Gore, 2006) lijkt angst plaatsgemaakt te hebben voor pragmatisme. We scheiden ons afval, leggen zonnecollectoren op het dak en als er drastische maatregelen nodig zijn, horen we het wel. Ondertussen kijken we wel degelijk anders naar weer en klimaat.
In de tentoonstelling Weather or Not, van 1 juli tot en met 25 september 2016 in MU, laten veertien kunstenaars recente en nieuwe werken zien waarin de beleving van de elementen centraal staat. Klimaatverandering is niks nieuws. Tijdens de laatste ijstijd, 110.000 tot 11.700 jaar geleden, stond het water in de oceanen 120 meter lager. Er leefden mammoeten en mensen waar nu de Noordzee ligt – land dat weer onderliep met het smelten van de gletsjers. En 5.000 jaar geleden veranderde Noord-Afrika van een vruchtbare savanne geleidelijk in de grootste woestijn op aarde.
Toegegeven, er is een verschil. Vijfduizend jaar terug waren er 7 miljoen mensen op aarde, nu zijn het er 7 miljard. Wanneer het waterniveau in de oceanen een meter stijgt, heeft dat wereldwijd gevolgen voor honderden miljoenen mensen. In Water Chapters brengt Gideon Mendel gemeenschappen in beeld die door overstromingen zijn getroffen. Zijn video’s doen je onwillekeurig denken aan de zondvloed – en dat is gelijk het volgende verschil: niet God laat de wateren rijzen, we doen het zelf.
Als het moet, laten we het zelfs regenen. Vapor - The Movability of Clouds van Esther Kokmeijer laat de resten zien van een raket die in China is gebruikt om met zilverjodide wolken tot regen te laten condenseren. Alistair McClymont lijkt nog een stap verder te gaan in de beheersing van de elementen. Raindrop, de waterdruppel die hij roerloos in de lucht laat zweven, roept het gevoel op dat de natuurwetten zijn opgeschort. De titel van de tornado die hij nabootst in MU, The Limitations of Logic and the Absence of Absolute Certainty, verwijst naar de grenzen van wat we kunnen bewijzen – ook al is het waar.
Aristoteles – wie anders? – beschreef in 350 voor Christus als eerste de hydrologische kringloop van zeewater dat door de zon opwarmt en verdampt, opstijgt en hoog in de lucht weer afkoelt, condenseert en neervalt als regen. Het werk aKA, the ‘cloud farming’ solution van Rihards Vitols maakt dankbaar gebruik van deze principes door ballonen hoog in de lucht zuiver water te laten verzamelen dat als bron voor irrigatie kan dienen op plaatsen waar het grondwater door vervuiling onbruikbaar is geworden.
Tweeduizend jaar lang was Aristoteles’ Meteorologica een standaardwerk. Pas vanaf de 17e eeuw komt daar verandering in met uitvindingen als de thermometer, de barometer, de hygrometer (luchtvochtigheid) en anemometer (windsnelheid) en met nieuwe theorieën over de dynamiek van het weer. De gegevens die werden verzameld met de nieuwe meetinstrumenten leidden in de 19e eeuw tot de weersvoorspellingen en de weerkaarten met hun hoge- en lagedrukgebieden, temperaturen en windrichtingen zoals we die we nu nog kennen.
Uit onvrede met deze abstracte presentaties van de weersomstandigheden gaan verschillende kunstenaars op zoek naar meer persoonlijke en poëtische manieren om ze weer te geven. Aliki van der Kruijs legt in Made by Rain de regen vast op textiel. In Weather or Not laat ze Cumulonimbus - Hail zien, een serie werken die door hagel zijn ontstaan.
Rain Works van Niels Bakkerus doet precies het omgekeerde: met een onzichtbare, waterafstotende spray maakt hij graffiti die alleen zichtbaar wordt als het regent. Met Tele-present Wind geeft David Bowen de bewegingen van een plantenstengel die ergens buiten in de wind heen en weer zwaait door aan 42 mechanisch aangedreven plantenstengels in de tentoonstellingsruimte.
Heliophone, de installatie van Aernoudt Jacobs op het dak van MU, volgt de baan van de zon en zet het licht zonder elektrische versterking om in geluiden die door een grote toeter te horen zijn. En in het paviljoen Weather Feathers and Frost zet Martijn Koomen met dwarrelende donsveren gegevens over temperatuur, luchtvochtigheid en windsnelheid om in een visuele ervaring van een sneeuwstorm. Koomens werk lijkt schatplichtig aan Snow, een installatie van 15 meter breed met daarin dwarrelende veren waarmee de Japanse kunstenaar Tokujin Yoshioka in 2010 de ervaring van een sneeuwlandschap het museum binnenhaalde.
Maar het doet evengoed denken aan het beroemde Jagers in de Sneeuw dat Pieter Bruegel de Oude maakte in 1565. De nietigheid van de mens is tastbaar in het overweldigende winterlandschap, de jacht is zo te zien niet erg succesvol geweest en alles draagt bij aan de ervaring van de kou en het winterse weer.
In de muziek is het weer nadrukkelijk aanwezig sinds Vivaldi’s Vier Jaargetijden uit 1725. Met die composities in gedachten luister je misschien heel anders naar het werk van Jelle Mastenbroek. In zijn installatie Ik ga weermuziek maken laat hij een wielharp aansturen door de gegevens van een weerstation buiten MU. Het tempo wordt bepaald door de wind, het ritme door de luchtdruk en de melodie door de temperatuur.
De steeds terugkerende neiging van kunstenaars om natuurlijke fenomenen te vertalen in werken die mensen binnen een gevoel van buiten geven, is deels te verklaren als een reactie op de verstedelijking en de verregaande klimaatbeheersing in huizen en kantoren.
Stralend hoogtepunt van deze tendens is zonder twijfel The Weather Project van Olafur Eliasson, die in 2003 de hemel en de zon nabootste in de reusachtige turbinehal van Tate Modern. Coelux Systems 45 HC is hiervan een soort industriële tegenhanger. Deze kunstmatige daglichtkoepel, ontwikkeld door professor Paolo Di Trapani van het Italiaanse CoeLux, is niet van echt te onderscheiden. Wat voor weer het buiten ook is, in MU schijnt altijd de zon.
Het is er ook altijd bewolkt overigens, dankzij de installatie Lumière van Commonplace Studio die bestaat uit glazen bollen waarin wolkenluchten overdrijven. Berndnaut Smilde draait met Spectrum MU buiten en binnen om in tegengestelde richting, door vanuit de tentoonstellingsruimte met een groot prisma een regenboog te projecteren op het Klokgebouw.
En zo zijn we weer in de open lucht, waar Rob Sweere voor zijn Silent Sky Project mensen uitnodigt om een half uur lang in stilte naar de hemel te kijken, even weg uit hun dagelijkse routine. Weather or Not is als een weerstation waar meetgegevens en observaties worden omgezet in beeld, geluid, en beweging. We volgen de veranderingen van moment tot moment terwijl het langzaam tot ons doordringt dat we als mens maar een kleine factor zijn in het onvoorspelbare klimaat.
We hebben ontwikkelingen in gang gezet waarvan de gevolgen zich niet laten overzien... Intussen houdt MU de vinger aan de pols en geeft het weer en wind twee maanden lang vrij spel.
MU
Expositie Weather or Not
1 juli – 25 september 2016
