Honderd jaar geleden werd het Koninklijk Meteorologisch Instituut van België opgericht. De geschiedenis van de meteorologie, de klimatologie en de geofysica in België begint echter veel eerder.

Auteur: Gaston Demarée (KMI)

Op 31 juli 1913 werd de meteorologische dienst van de Koninklijke Sterrenwacht een autonoom nationaal wetenschappelijk instituut: Het
Koninklijk Meteorologisch Instituut van België. Meteorologische waarnemingen worden al in de 18de eeuw in België uitgevoerd door onder andere Th.A. Mann, Baron de Pederlé en J. Chevalier. Een grote stap wordt gezet door Adolphe Quetelet (1796-1874), die in 1826 toestemming krijgt van Koning Willem l der Nederlanden om in Brussel een sterrenwacht op te richten. Hier zouden zowel de sterrenkunde, de meteorologie als de geofysica worden bedreven. De meteorologische waarnemingen starten op 1 januari 1833 en zijn daarmee het begin van een ononderbroken homogene waarnemingsreeks die tot op de dag van vandaag wordt voortgezet.

het huidige terrein van het KMI

Uitbouw waarnemingsnetwerk
Quetelet wordt gevraagd om de Internationale Maritieme Conferentie te Brussel voor te zitten die wereldwijd de basis legt voor de maritieme meteorologische waarnemingen. Men moet echter wachten tot 1873 voordat internationale  meteorologische congressen zich buigen over de waarnemingen op het land. Jean- Charles Houzeau (1820-1888) wordt directeur van de Koninklijke Sterrenwacht in 1876. Hij vraagt aan Albert Lancaster een meetnet van meteorologische stations op te richten. Dit ligt aan de basis van het meetnet zoals het vandaag bestaat.

De sterrenwacht verhuist van Sint- Joost-ten-Node naar Ukkel in 1889. In 1898 worden op de sterrenwacht twee diensten opgericht: een dienst voor sterrenkunde en een dienst voor meteorologie, beiden onder leiding van een wetenschappelijk directeur. Er wordt ook een administrateur-inspecteur aangesteld. Vanaf het einde van de 19de eeuw worden peilingen van de atmosfeer uitgevoerd met vliegers, ballonnen en bemande ballonnen. Het Koninklijk Besluit van 31 juli 1913 splitst de Koninklijke Sterrenwacht van België in twee autonome instituten: de Koninklijke Sterrenwacht van België en het Koninklijk Meteorologisch Instituut van België.

Weerkaart met luchtdrukverdeling 1 september 1876

Oorlogsjaren
Tijdens de Eerste Wereldoorlog ligt het KMI praktisch stil en men moet
wachten tot Jules Jaumotte (1887 -1940) in 1919 directeur van het KMI
wordt. Jaumotte brengt de weersvoorspellingen terug op hoog niveau
en ontwerpt ook een nieuwe meteorograaf voor de weerballonnen. Hij
raakt echter zwaargewond tijdens de evacuatie van de 18-daagse veldtocht in mei 1940 en sterft later aan zijn verwondingen. Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog worden de operationele taken van het instituut stilgelegd.

Bij de bevrijding kan het instituut rekenen op de hulp van het Britse
Meteorological Office en worden de radiopeilingen hervat. De Wereld
Meteorologische Organisatie (WMO) zoals we ze vandaag kennen, wordt
opgericht in 1948. Ze kent een lange voorgeschiedenis die teruggaat tot de meteorologische congressen van de jaren 1870. België heeft er steeds een belangrijke rol gespeeld.

Ozonpeilingen
Het Geofysisch Centrum te Dourbes, waar het grootste deel van de
geofysische waarnemingen plaatsvinden, wordt op 26 juni 1956 ingehuldigd. Onder impuls van Jacques Van Mieghem, Pierre Defrise en vooral van Jacques Van lsacker wordt in de jaren zestig van de vorige eeuw gestart met Numerieke Weersvoorspellingen.

Dankzij de installatie van een IBM-7070 computer worden deze
voorspellingen op operationele basis doorgevoerd. Onder de leiding van
Jacques Van Mieghem begint het KMI met ozonpeilingen, waarmee de
reeks van ozonpeilingen te Ukkel tot de langste ter wereld behoort. De
afdeling hydrologie wordt opgericht. Deze houdt zich bezig met de
waterbalans van de Belgische stroombekkens.

Geofysisch centrum te Dourbes

Klimaatscenario’s
Het KMI sluit in 1997 terug aan bij het fundamenteel onderzoek op het gebied van de numerieke weersvoorspelling en treedt toe tot het ALADIN
consortium. Op het KMI is een sterke onderzoeksgroep werkzaam die een leidinggevende rol speelt in de verbetering van de numerieke weersvoorspellingen van de Limited Area Models (LAM). Het KMI speelt
een belangrijke rol in het internationaal wetenschappelijk onderbouwen
en verfijnen van zowel weersvoorspellingen als scenario’s voor klimaatverandering.

De meerwaarde van het KMI in de atmosferische modellering komt tot uiting in de ALARO-CLIM klimaatscenario’s en de probabilistische weersvoorspellingen GLAMEPS. In september 2012 wordt, na de radar te Wideumont in de provincie Luxemburg, de tweede KMI radar te Jabbeke (West-Vlaanderen) ingehuldigd. Deze radar behoort tot de modernste van Europa en zorgt voor een optimale dekking van het Belgische grondgebied.

Partners
Het KMI is een actieve partner van het Europees Centrum voor Weersverwachtingen op Middellange Termijn (1979) en van de Europese
Organisatie voor de Exploitatie van Meteorologische Satellieten EUMETSAT (1986) via de Satellite Application Facilities (SAF). Het
KMI is ook actief binnen de samenwerkingsovereenkomst tussen Europese meteorologische diensten EUMETNET en de Europese meteorologische economische belangengroep ECOMET (1995).

Dit artikel is eerder verschenen in Het Weer Magazine nr 3-4 2013, en is geschreven door Gaston Demarée van het KMI.

Meer informatie over 100 jaar KMI vindt u op KMI.be