Temperatuur en weersverloop

Met een gemiddelde temperatuur van 10,8 °C tegen 10,6 °C normaal was de herfst vrij zacht. Dit komt vooral door oktober, die met 11,6°C tegen 10,7°C normaal zacht was. In september was de temperatuur gelijk aan het langjarig gemiddelde van 14,5 °C. November was juist iets kouder met gemiddeld 6,4 °C tegen normaal 6,7 °C. In september stond het weer een groot deel van de maand onder invloed van een uitloper van een hogedrukgebied boven de oceaan. Aan de noordkant van deze uitloper wisten met een westenwind storingen echter wel regelmatig het land te bereiken. De maand begon met maximumtemperaturen rond de normale waarde van 20°C, maar vanaf 5 september draaide de wind naar het noordwesten en daalde de temperatuur. Ook ’s nachts werd het fris met temperaturen die lokaal terugliepen tot 3 à 4 °C. Vanaf de 12de trok een hogedrukgebied over ons land en liep de temperatuur weer op. Er volgden enkele rustige en zonnige nazomerdagen. De maximumtemperatuur liep daarbij op tot boven de 20°C. Op de 16de draaide de wind naar het noordwesten en koelde het tijdelijk weer af tot onder normaal met maximumtemperaturen rond de 16 à 17 °C. Het hogedrukgebied trok vervolgens vanaf de Britse Eilanden geleidelijk over ons land oostwaarts en de temperaturen liepen weer geleidelijk op. De maximumtemperatuur liep langzaam op, met op 22 september in Maastricht 28,4°C, de hoogste temperatuur deze herfst. In De Bilt werd het 26,5 °C, een zomerse dag (maximumtemperatuur 25,0°C of hoger). Dit was de enige zomerse dag deze herfst, normaal zijn dit er twee.

Oktober was voor een groot deel zeer wisselvallig met een komen en gaan van storingen. Pas aan het einde van de maand stabiliseerde de atmosfeer, werd het overwegend droog en was de zon vaak te zien. De eerste week van de maand lag de temperatuur meestal beneden de normale waarde voor de tijd van het jaar. Op de 6de werd het in een groot deel van het land zelfs niet warmer dan 10 graden. Daarna werd lange tijd met een zuidwestelijke stroming zachte lucht aangevoerd. Op 13 oktober werd in een groot deel van het land, waaronder in De Bilt, nog een warme dag genoteerd (maximumtemperatuur 20,0 °C of meer). In De Bilt was dit de enige warme dag van de maand en de laatste van het seizoen. In totaal telde de herfst tien warme dagen tegen normaal twaalf. De laatste dagen van oktober was het in een noordelijke stroming en onder regie van een hogedrukgebied rustig weer, waarbij het met maxima van een graad of 10 te koud was voor de tijd van het jaar. Tijdens de nacht van 28 op 29 oktober daalde de temperatuur voor het eerst na de zomer op enkele plaatsen tot onder het vriespunt. Ook in de twee laatste nachten van de maand was dit het geval. De laagste temperatuur werd gemeten op de 31ste op het KNMI-station Lelystad: -2,6 °C. Die dag kwam het ook in De Bilt voor het eerst na de zomer tot vorst.

November ging na de eerste dag zacht van start onder invloed van lagedrukgebieden, maar geleidelijk daalde de temperatuur tot onder normaal. Vanaf de 19de werd de stroming oostelijk en volgden de koudste dagen van deze maand. Op 20 november daalde de temperatuur in Woensdrecht tot -4,7°C, de laagste temperatuur deze herfst. Vanaf de 26ste draaide de wind naar het zuiden, werd het opnieuw wisselvallig en steeg de temperatuur tot boven normaal. De laatste twee dagen van de maand kwam de wind uit het noordwesten en werd het opnieuw koud, maar rustig weer.

Neerslag

De herfst was met landelijk gemiddeld 284 mm tegen een langjarig gemiddelde van 243 mm nat. Alle drie de maanden waren natter dan normaal. September was vrij nat met landelijk gemiddeld 89 mm tegen 78 mm normaal. Ook oktober was een natte maand met 107 mm tegen 83 mm normaal. In november viel landelijk gemiddeld 87 mm tegen 82 mm normaal.

De verschillen binnen het land waren echter groot. De meeste neerslag viel in het noorden en westen van het land, de minste in het zuiden en oosten. Zo viel er op KNMI-station De Kooij bij Den Helder 395 mm, ruim 130 mm meer dan het langjarig gemiddelde van 264 mm, en daarmee was het daar een van de vijf natste herfsten in ruim een eeuw. Elders in Noord-Holland, in Berkhout, viel zelfs nog meer: 406 mm. In Volkel viel 174 mm, ruim 20 mm onder het langjarig gemiddeld van 197 mm. In Ell viel slechts 144 mm. In De Bilt viel 305 mm tegen 241 mm normaal.

Op 6 en 7 september trokken diverse storingen over het land, met lokaal in het westen tussen 20-25 mm neerslag. In het uiterste noordoosten viel zelfs ca. 60 mm. Vanaf 23 september werd het wisselvallig en viel er elke dag wel neerslag. Vooral het laatste weekend van de maand was het nat en onstuimig, met aan de kust enige tijd windkracht acht, en in de noordelijke helft van het land lokaal rond 70 mm neerslag.

Het uitermate wisselvallige weer hield tot en met 21 oktober aan. Op alle dagen met uitzondering van 5 oktober viel er regen. De eerste dag van oktober was direct de natste; landelijk gemiddeld viel er 20 mm. In een smalle strook van Noord- Holland naar Overijssel viel 30 tot ruim 50 mm regen. Op 9 oktober veroorzaakten buien lokaal wateroverlast in Noord-Holland. Plaatselijk viel daar 30 tot ruim 60 mm regen in korte tijd. Ook van 11 tot en met 13 november was het erg nat in het westen van het land met tussen 40 en 60 mm neerslag. In het oosten van het land viel er die dagen slechts ca. 10 mm.

Zonneschijn

Met landelijk gemiddeld 345 uren zon tegen een langjarig gemiddelde van 320 uur was de herfst vrij zonnig. Vooral september was zonnig met gemiddeld over het land 162 uur zon tegen 143 uur normaal. Oktober was iets minder zonnig met 104 uur tegen 113 uur normaal, november was vrij zonnig met 79 uur tegen 63 normaal. Grote verschillen waren er niet binnen het land. Op de somberste plaatsen scheen de zon circa 320 uur, op de zonnigste circa 370 uur. In De Bilt scheen de zon 334 uur tegen 314 uur normaal.

Dit artikel is eerder verschenen in Het Weer Magazine nr. 6 van 2019. Auteurs: Rob Sluijter & Carine Homan (KNMI).