Enkele dagen nadat astronaut André Kuipers na een verblijf van bijna 200 dagen in het internationale ruimtestation ISS in Kazachstan landde werd vanuit Kourou in Frans Guyana een nieuwe weersatelliet van het type Meteosat gelanceerd. Kuipers zei het heel indrukwekkend te vinden om heel Europa te kunnen zien, toen het ISS boven Noord-Italië hing. “Het overweldigt je elke keer, om de aarde te zien”. Hij keek even door het “oog” van een satelliet die de aarde continu in de gaten houdt.

Europese weersatelliet
De nieuwe Meteosat-10 satelliet van EUMETSAT, de Europese organisatie voor de exploitatie van weersatellieten, gaat de dienst overnemen van Meteosat-9. Dat is de huidige operationele weersatelliet die ieder kwartier beelden boven Europa en Afrika levert. De waarnemingen van de Meteosats kennen we vooral van de dagelijkse weerberichten op televisie en van talloze sites op internet. Deze nieuwe satelliet is de derde van een serie van vier Europese weersatellieten binnen het Meteosat Second Generation (MSG) programma. Ze draaien in een geostationaire baan boven een vast punt boven de aarde op 36.000 km hoogte.

Doordat de satelliet niet beweegt ten opzichte van de aarde kan hij 24 uur per dag de Europese atmosfeer observeren en een schat aan gegevens opleveren.Volgens Paul de Valk van het KNMI waarborgt de Meteosat-10 de continuïteit van de waarnemingen, nu de vorige Meteosats over hun houdbaarheidsdatum van vijf jaar zijn gegaan. De beide vorige satellieten van het type MSG zijn echter nog niet verloren. De Meteosat-8, die in 2002 de ruimte inging, fungeert nog als reserve en ook de Meteosat-9 blijft in functie zolang dat kan. Deze wordt gebruikt voor de Rapid Scan Service, een service iedere vijf minuten beelden van alleen Europa levert.

Het KNMI is grootgebruiker van de Meteosats. De beelden worden gebruikt voor weersverwachtingen en voor weer- en klimaatonderzoek. Satellietwaarnemingen hebben de betrouwbaarheid van de weersverwachtingen vergroot. Met name voor extreem weer, zoals zware stormen en hevige buien, kan sneller en beter worden gewaarschuwd. Ook mistgebieden kunnen nauwgezet worden gevolgd. Twee jaar geleden leverde de Meteosat vooral voor de luchtvaart belangrijke informatie op van de aspluim afkomstig van de IJslandse vulkaan Eyjafjallajökull.

Einde van een tijdperk
Vulkanen werden tot voor kort ook gevolgd met SCIAMACHY, één van de meetinstrumenten aan boord van de milieusatelliet ENVISAT. Werden, want de ENVISAT heeft onlangs het loodje gelegd. Vijf jaar later dan gepland, zodat de satelliet zijn levensduur ruimschoots heeft overschreden. Daarmee kwam een einde aan een tijdperk van tien jaar metingen.

De satelliet, die uitgerust was met tien wetenschappelijke instrumenten voor metingen van het land, de oceaan en in de  atmosfeer heeft een schat aan gegevens opgeleverd. De beschermende ozonlaag, de luchtkwaliteit, het broeikaseffect en stofdeeltjes in de atmosfeer waren de belangrijkste onderwerpen waarvoor SCIAMACHY veel heeft betekend, maar dat is maar een kleine greep uit de resultaten. Dankzij SCIAMACHY is een driedimensionaal beeld van de ozonlaag ontwikkeld. De ozonlaag op zo’n 20 tot 25 kilometer hoogte beschermt de aarde tegen schadelijke UV-straling van de zon. De metingen hebben  meer inzicht opgeleverd in de processen die leiden tot afbraak van ozon en vorming van ozongaten. Van groot belang voor het onderzoek zijn ook de metingen van stikstofdioxide (NO2) die informatie bieden over de luchtkwaliteit. Dankzij de metingen is informatie beschikbaar gekomen van de dagelijkse en wekelijkse variaties in de luchtvervuiling en konden de zogenaamde mondiale “hotspots” van de luchtvervuiling in West-Europa, Noord-Amerika en China in kaart worden gebracht.

Ook op het gebied van onderzoek naar wolken en aerosolen en de rol daarvan in de opwarming van de aarde en de verspreiding van woestijnzand,  ook van bosbranden en vulkaanas heeft SCIAMACHY alle verwachtingen overtroffen.

Nieuwe satellietinstrument in de maak
SCIAMACHY wordt over drie jaar opgevolgd door het nieuwe satellietinstrument TROPOMI dat  momenteel wordt gebouwd en in 2015 aan boord van de Europese ESA-satelliet Sentinel-5 Precursor  de ruimte ingaat. TROPOMI is de opvolger van OMI, het ozonmeetinstrument dat de afgelopen jaren zijn nut heeft bewezen. De onderzoekers hopen dat OMI nog tot 2015 blijft werken, maar de continuïteit van dergelijke metingen is hiermee ook voor na 2015 gewaarborgd.

Website EUMETSAT: www.eumetsat.int

Auteur: Harry Geurts

Dit artikel verscheen eerder in Het Weer Magazine 4, 2012.